Akıllı Sözleşme (smart contracts) kavramının bazı hukuki alanlarda avukatların veya vekillerin yaptığı işlerin yerine geçeceğinden daha önceki ‘akıllı sözleşmeler’ başlıklı yazımda bahsetmiştim. Bu yazıda ise akıllı sözleşmelerin tapu sicilinde ve fikri ve sınai mülkiyet alanında nasıl işlevsel hale getirilebileceğini somut örneklerle sunmak istedim.
Blockchain tabanlı akıllı sözleşmelerin tapu işlemlerinde kullanılması hali hazırda dünyanın pek çok ülkesinde tartışılmakta ve örneğin İsveç gibi bazı ülkelerde konuya ilişkin projelerde önemli ölçüde yol katedilmiş görünmektedir.
Güvenilir bir tapu kayıt sistemi her devlet için oldukça önemlidir. Tapu kayıtlarının akıllı sözleşmeler ile tutulması ve işlemlerin bu sözleşmeler ile aktif hale gelmesi pek çok bürokratik işlemin kolaylaşmasına ve insan faktörü ile ortaya çıkabilecek usulsüzlüklerin de bertaraf edilebilmesine olanak sağlayacak.
Örneğin İsveç’te bu yönde 2016 Haziran’da başlayan çalışmalar, 2017 sonuna gelindiğinde başarılı bir proje olarak lanse edildi. Blockchain tabanlı akıllı sözleşme ile tapu kaydı işlemlerinin mümkün olup olmayacağı İsveç Tapu İdaresi (Lantmäteriet) ile Landshypotek Bank, SBAB, Telia company, ChromaWay ve Kairos Future isimli teknoloji şirketleri ortaklığında yürütülen çalışma ile değerlendirildi. Bu projenin hareket noktasını tapu kayıtlarının tutulması amacıyla özellikle bankalar ile tapu idaresi arasında kurulacak özel blockchain platformlarında geleneksel sistemden daha hızlı, daha şeffaf ve daha güvenilir bir sisteme geçilmesi oluşturmaktadır. (Blockchain tabanlı taşınmaz işlemlerine ilişkin bankaların ve İsveç Tapu Kurumunun yürüttüğü projenin ayrıntıları hakkında bakınız)
Projenin akıllı sözleşmelerin tapuda taşınmaz tescili alanında kullanılmasının avantajlarını şu şekilde sıralamak mümkün;
- Sözleşmelerin ve dosyaların arşivlerde yığınlara dönüşmesi engellenecek,
- Daha hızlı ve daha şeffaf işlemler gerçekleşecek,
- Resmi kayıtların yapılması ve bunların resmi otoritelerce onaylanmasında yaşanan bürokratik işlemler sadeleşecek,
- Aynı taşınmazın birden fazla kişiye satılmasının önüne geçilecek,
- Taşınmazların karşılıksız kazanılarak haksız tescil edilmesinin önüne geçirilecek.
Bu projenin çıktılarından biri olarak, tapu kayıtlarının bankalar ve tapu idaresi arasında kurulan özel blockchain tabanında tutulmasının güvenlik düzeyinin, geleneksel yöntemle tutulan tapu kayıtlarına oranla daha yüksek olduğu kabul edilmiş durumda. Klasik tapu işlemlerinin aksine, işlemin yapıldığı gün otomatik onay elde edilmiş olacak ve tapu kaydı işlem ile aynı gün gerçekleşebilecek. Akıllı sözleşmelerin bankalar ile tapu idaresi arasında gayrimenkul rehni işlemlerinin güvenli transfer ortamında gerçekleşmesine olanak sağlaması ise burada özellikle bahsedilmelidir.
İsveç’in blockchain temelli akıllı sözleşmeler ile tapu kaydı sistemi oluşturmasına benzer bir sistemin uygulanması fikri ve sınai mülkiyet haklarının tescili açısından da tartışılmaktadır. Bu alanda özellikle patent başvurularının başvuru ücreti ve başvuru tarihlerinin denetiminin yazılımlarla yapılması yakın tarihte muhtemel görünüyor. Bu durumda, patent başvurusu ile birlikte başlayacak kanuni süreler ve yatırılması gereken ücretler bir akıllı sözleşme ile denetlenebilir hale gelecek. Patenti tescil edecek kurumun denetimine kalacak husus yalnızca patentin yenilik incelemesi olacak. (Küçük hatırlatma yakın gelecekte yapay zeka ile bu 3. aşamanın da manuel inceleme yerine blockchain desteği ile yapılması muhtemel.)
Patenti tescil edecek kurumun yapacağı işlemler klasik metodda üç aşamalı olarak ele alındığında;
1. Patent başvurusunun kaydı,
2. Süreler ve ücret tarifelerinin denetimi,
3. Buluşun yenilik ve sınai değerinin incelenmesi aşamaları karşımıza çıkmaktadır.
Akıllı sözleşmeler „if/eğer“ kodlamasıyla patent başvurusunda yer alan kanuni şartları bünyelerinde barındırarak, yukarıda bahsettiğimiz 1. ve 2. aşamada yer alan kanuni şartların denetimini, otomatik olarak yapabilecek. Burada 1. ve 2. aşama için patent kurumları kanuni şartları denetlemeye uygun akıllı sözleşmelerin faal olduğu bir platform kurabilirler. Fikri ve sınai mülkiyet haklarının korunması akıllı sözleşmeler ile daha sistematik ve daha kolay hale gelecektir. Şüphesiz, akıllı sözleşmeler ile tescil süreci kolaylaşacak haklar yalnızca patent ile sınırlı kalmayacaktır. Faydalı model, marka ve endüstriyel tasarım gibi hakların başvuru süreçleri de akıllı sözleşmeler ile denetim altına alınabilecek.
Patent başvurularında akıllı sözleşmelerin uygulanırlığı için bkz. Meitinger, T. Informatik Spektrum (2017) 40: 371.