6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nun (“TTK”) 379. maddesi uyarınca, bir anonim şirket veya limited şirket kendi paylarını iktisap edebileceği gibi rehin olarak da kabul edebilir. Ancak bunun için belli şartlara uyulması gereklidir.
Şirketin Kendi Paylarını İktisabında Uyulması Gereken Kanuni Şartlar
- İktisap edilecek pay miktarı şirketin esas sermayesinin %10’unu aşamaz.
- Yönetim kurulunun genel kurul kararıyla yetkilendirilmesi şarttır. Genel kurulun yetkilendirme kararında, iktisap edilecek pay adedi ve paylara ödenebilecek bedelin alt ve üst sınırları gösterilir. Bu yetki en çok 5 yıl için verilebilir.
- Sadece bedellerinin tümü ödenmiş paylar iktisap edilebilir.
- İktisap edilecek payların bedelleri düşüldükten sonra, kalan şirket net aktifi, en az şirket sermayesi ile kanun ve esas sözleşme uyarınca dağıtılmasına izin verilmeyen yedek akçelerin toplamı kadar olmalıdır.
Açıklanan kanuni şartlara aykırı olarak iktisap edilen paylar, iktisap tarihinden itibaren en geç 6 ay içerisinde elden çıkarılmalıdır.
Şirketin Kendi Paylarının Tamamını İktisap Etmesi Durumu
Yukarıda açıklandığı üzere, şirketlerin kendi paylarını iktisabı konusunda %10’luk bir sınır öngörülmüştür. Bu sınırlamaya aykırı olarak şirketlerin kendi paylarının tamamını iktisap etmesi mümkün değildir. Ancak, bu durumun şirketin feshine yol açıp açmayacağı doktrinde tartışmalıdır. Bir görüş, şirketin kendi paylarının tamamını iktisap etmesini şirketin feshi nedeni olarak görmekte iken, diğer görüş şirketin feshi nedenleri arasında bu durumun düzenlenmediği ve dolayısıyla kanunilik ilkesi gereği şirketin feshi yaptırımının uygulanamayacağını savunmaktadır.
Yönetim Kuruluna Yetki Verilmesine Gerek Olmayan Haller
Yönetim kurulunun genel kurulca yetkilendirilmesi kural olsa da, yakın ve ciddi bir kayıptan kaçınmak için gerekli olduğu takdirde bir şirket, genel kurulun yetkilendirme kararı olmadan da kendi paylarını iktisap edebilir. Bu durumda yönetim kurulunun ilk genel kurula (i) iktisabın sebep ve amacı, (ii) iktisap edilen payların sayıları, itibarî değerlerinin toplamı ve sermayenin ne kadarını temsil ettiği ve (iii) bedeli ve ödeme şartları hakkında yazılı bilgi vermesi gerekir.
Unutmamak gerekir ki, genel kurul yetki kararının aranmadığı bu tür durumlarda dahi %10’luk sınırlamaya uyulması zorunludur.
Şirketin Kendi Paylarını İktisap Edebileceği İstisnai Haller
Bir şirket,
- Sermayenin azaltılması amacıyla,
- Birleşme, bölünme ve mirasla intikal gibi yollarda olduğu gibi, küllî halefiyet kuralının gereğiyse,
- Bir kanuni satın alma yükümünden kaynaklanıyorsa,
- Bedellerinin tümü ödenmiş olmak şartıyla ve cebrî icradan, bir şirket alacağının tahsili amacına yönelikse,
- Şirket, menkul kıymetler şirketiyse, yukarıda açıklanan sınırlamalara bağlı olmaksızın kendi paylarını iktisap edebilir.
Bir anonim şirket bu şekilde iktisap ettiği paylardan sermayesinin %10’unu aşan kısmını, en uygun zamanda ve her halde iktisaptan itibaren en geç 3 yıl içinde elden çıkarmalıdır.
Bedelsiz (İvazsız) İktisap
Bir şirket kendi paylarını ya da yavru şirket ana şirketin paylarını bedelsiz olarak iktisap ettiğinde yukarıda açıklanan kanuni şartlar uygulanmaz. Bağış ve vasiyetname yoluyla iktisaplar bu kapsamdadır. Dikkat edilmesi gereken, sadece bedellerinin tümü ödenen paylar bedelsiz olarak iktisap edilebilir.
Hakların Kullanılması
Şirketin iktisap ettiği kendi payları ile yavru şirket tarafından iktisap edilen ana şirketin payları, ana şirketin genel kurulunun toplantı nisabının hesaplanmasında dikkate alınmaz. Bedelsiz payların iktisabı hariç, şirketin devraldığı kendi payları hiçbir pay sahipliği hakkı vermez. Yavru şirketin iktisap ettiği ana şirket paylarına ait oy hakları ile buna bağlı haklar donar.