Hukukumuzda “insansız hava aracı (İHA)” olarak geçen, herkesin de kısaca “drone” olarak bildiği drone’ların tarihi 1898 yılına kadar uzanıyor. 1898’de Nikola Tesla’nın insansız hava araçları için kumanda patenti almasından sonra teknoloji çok yol kat etti. İHA’lar 21. yüzyıla kadar çoğunlukla askerî amaçlarla savunma sanayiinde kullanıldı. Günümüzde drone üreticisi en büyük firmalardan ikisi olan Parrot 1994’te, DJI ise 2006 yılında kuruldu. Parrot ve DJI’ın amatör kullanıcılar için ürettiği drone’ların yaygınlaşması ile kullanıcı kitlesi genişleyen drone’lar, günümüzde; mal teslimatı, fotoğraf ve video çekimi, doğal yaşamı gözleme, tarım, yangın söndürme, medikal yardım dâhil olmak üzere birçok alanda kullanılıyor. Ülkemizde Turkcell, performans kapasitesini ve şebekesinin dikey kapsama kalitesini ölçmek için 2015’ten bu yana drone’lardan yararlanıyor. Facebook, 2016 Temmuz ayından bu yana internet erişiminden uzak olan bölgelere internet bağlantısı sağlamak için drone’ları kullanıyor.

Aslında, ülkemizde ilk drone vakası olarak bilinen olay, 2015 Ocak ayında drone meraklısı bir gencin İstanbul Atatürk Havalimanı üzerinde drone uçurması ve uçuşu gösteren 12 dakikalık videoyu internete yüklemesiyle olmuştu. Birçok kişi de belki drone kelimesiyle ilk defa o zaman tanıştı. Drone’ların uçakların elektronik aksamını ve/veya GPS sistemini bozabilecek olması, pilotların dikkatini dağıtarak kazaya sebebiyet verebilecek olması gibi durumlardan dolayı büyük yankı uyandıran bu vaka, akabinde drone’ların ülkemizde büyük hızla yayılmasını sağladı. Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü (SHGM)’nin; son açıkladığı verilere göre ise, Mayıs 2016 itibariyle Türkiye’deki kayıtlı İHA sayısı 4179, İHA kullanıcı sayısı ise 5657’ye ulaştı.

Peki drone’lar hukukumuzda nasıl yer alıyorlar?

Türk hukuku tahtında drone mevzuatı olarak yalnızca SHGM’nin 22 Şubat 2016 tarihinde yayımladığı “İnsansız Hava Aracı Sistemleri Talimatı (İHT Talimatı)” bulunuyor. Ondan önce yine SHGM tarafından 30 Ekim 2013’te yayımlanan “İnsansız Hava Aracı Sistemlerinin Ayrılmış Hava Sahalarındaki Operasyonlarının Usul ve Esaslarına İlişkin Talimat” vardı ancak İHT Talimatı’nın yayımlanmasıyla yürürlükten kalktı.

İHT Talimatı çerçevesinde, azami kalkış ağırlığı 500 gr ile 25 kg aralığında olan İHA’ların ve bunları kullanacak pilotların SHGM tarafından oluşturulan internet tabanlı kayıt sistemine kayıt edilmesi gerekiyor. Azami kalkış ağırlığı 25 kg ile 150 kg aralığında ve 150 kg’dan fazla olan İHA’ların ise Türk hava araçları tesciline kayıt yaptırmaları gerekmekte. Kapalı alanlarda kullanılan İHA’lar ve azami kalkış ağırlığı 500 gr’dan daha az olanlar ise İHT Talimatının kapsamı dışında, yani İHT Talimatı onlara uygulanmıyor.

İHT Talimatı kapsamında, kayıt zorunluluğunun yanında bir de belli koşullarda eğitim zorunluluğu mevcut. Eğer drone hobi veya sportif amaçlı kullanılıyorsa ve azami kalkış ağırlığı 25 kg’ın altındaysa, kullanıcının eğitim alması gerekmiyor. Ancak, hobi veya sportif amaçlı da kullanılıyor olsa, eğer drone 4 kg’ın üzerindeyse, drone ağırlığına bağlı olarak 12/36 saatlik eğitim alınması gerekiyor. Drone pilotluğu için verilen eğitimler ise şu dersleri kapsıyor: İHA Tanıtım, Hava Hukuku ve Sorumluluklar, Hava Aracı, Uçuş Dinamiği ve Uçuş Prensipleri, Meteoroloji, ATC Usulleri ve Havacılık Frezyalojisi, Seyrüsefer ve Operasyon, Kumanda Edilebilir Sistemler, İtki Sistemleri, Aviyonik Sistemler, Bakım ve Onarım.

Peki drone’lar denilince ülkemizde uygulamaya yer bulacak mevzuat yalnızca İHT Talimatı mıdır? Hayır. Zira genel hukuk prensipleri doğrultusunda, İHT Talimatı’nda yer almayan hususlara ilişkin olarak Türk hukukunda yer alan diğer hükümler, ilgili duruma kıyasen uygulanır. Bu doğrultuda, drone sahibi ve kullanıcılarının diğer kanun ve mevzuatta yer alan hükümlere karşı da bilinçli olması gerekir. Bu noktada, Kişisel Verilerin Korunması Kanunu ve ilgili mevzuatı öne çıkıyor. Zira söz konusu mevzuat kapsamında kişisel mahremiyeti ihlal eden her durum, drone’lar ile gerçekleştirildiğinde drone kullanıcısına karşı cezaî yaptırım gündeme gelebilir. Yahut İHT Talimatı kapsamında SHGM’den izin almayı gerektiren uçuşlar için, izin alınmadan İHA uçuşu yapılması ve/veya belirlenen hava sahaları dışında uçuş gerçekleştirilmesi hallerinde, kullanıcıya karşı idari/cezai hükümler uygulanabilir.

Her ne kadar hukukumuzda doğrudan drone’lara has mevzuat İHT Talimatı ile sınırlı gözükse de, drone’ların amatör ve/veya ticari kullanımı arttıkça, Türk hukuku da teknoloji çağını yakalama çabasıyla yeni düzenlemelerle gelecektir. Her ihtimalde drone’ların yeni gelişmeler ve kullanım alanlarıyla hayatımızda yeri artarak devam edecek gibi görünüyor. Kim bilir ileride drone hava trafiğinin düzenlenmesi gerekliliğini bile konuşuyor olabiliriz.

Drone’lara meraklıysanız, Prof. Vijay Kumar’ın TED Talks’ta 2012 yılında verdiği “Uçan Robotlar ve İşbirliği” (Robots that fly… and cooperate) başlıklı konuşmasını izleyebilir veya Amerika’da “drone’ların babası” (dronefather) olarak bilinen Abe Karem’in The Economist dergisinde yayınlanan röportajını okuyabilir ya da Türkiye’de ilk kez düzenlenen Türkiye Drone Ligi yarışlarının bu yılki beş etabından kalan etapları (birinci etap, Mart  2017’de Volkswagen Arena’da düzenlendi) canlı izlemek için bilet alabilirsiniz.

Posted by Av. Aslıhan Kahraman

Lawyer, entrepreneur, startup lover, technology follower, volleyball player.

Leave a reply

E-posta hesabınız yayımlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir