Ülkemizde herhangi iki veya çok taraflı uyuşmazlıkların halli (uyuşmazlık çözümü) denilince, tarafların sulhe, arabuluculuğa başvurmaktan ziyade dava yoluna başvurması daha sık karşılaşılan bir durum. Bu da mahkemelerin iş yoğunluğunu artırarak, bir davanın iki duruşması arasında en az 6 ay olmasına, hakimlerin iş yoğunluğundan ötürü herhangi bir davaya “hakim” olmaya çalışmalarına vakit bulamamalarına, en ufak bir davanın en az 1,5 sene sürmesine, geç gelen adaletin ne kadar “adalet” olduğunun tartışılır olmasına yol açıyor. Peki, çağımızın teknoloji çağı olduğunu ve artık her iş kolunun / sektörün teknolojiden nasibini aldığını düşünürsek, hukuk ve dava süreçlerine de bu ilerlemeyi taşımak güzel olmaz mı? Mesela, basit yargılama ile çözülen davaları, fiziki ortama duyulan gereksinimi minimuma indirerek başından sonuna online ortamda çözsek? Ya da çekişmesiz yargı davalarını ve/veya uyuşmazlık miktarı belli bir değerden daha düşük olan davaları? Hem zamandan, hem maliyetten tasarruf etmiş olmaz mıyız? Ki Anayasamızın 141. maddesi “Davaların en az giderle ve mümkün olan süratle sonuçlandırılması, yargının görevidir.” derken, vatandaşın minimum masraflı ve en hızlı şekilde adalete ulaşması Türk hukuk sisteminin başlıca hedeflerinden olmalı değil mi?
Şubat 2015’te Birleşik Krallık’ta Civil Justice Council, “Online Dispute Resolution For Low Value Civil Claims (Düşük değerli hukuk davaları için uyuşmazlıkların online halli)” isimli bir rapor yayınladı. Rapor, düşük bedelli ve basit hukuki uyuşmazlıkların online ortamda çözülmesini bir öneri olarak ele alıyor. Civil Justice Council, belli şartları sağlayan hukuk davalarının fiziki ortam yerine online elektronik ortam üzerinden çözülmesinin getirilerini, muhtemel avantaj ve risklerini, handikaplarını bu rapor içerisinde tartışmış.
Bilindiği üzere, Türkiye’de şirket genel kurulları 2012’de gelen yasal düzenlemeden bu yana elektronik ortamda yapılabiliyor (kaç şirket bu olanağı kullanıyor tartışılır gerçi). UYAP (Ulusal Yargı Ağı Projesi) geldiğinden bu yana ise, dava dosyaları, icra takipleri vs. online ortamdan takip edilebiliyor (her ne kadar bu sistemin eksi tarafları olsa da). Yani tüm eksi/eksik yönlerine rağmen yine de Türk hukuk sistemi teknolojiye tamamen yabancı değil ve online/elektronik ortam Türk hukuk sisteminde daha önce hiç denenmemiş değil. Belli uyuşmazlıkların bahsedilen online halline ilişkin sistemin başlıca handikaplarından biri güvenliğinin sağlanması olur evet, ama UYAP ile online ağlara sağlam bir adım attık, bu sebeple ilk sınavımız olmayacaktır.
Peki biraz analizi gerekirse, basit ve/veya düşük değerli uyuşmazlıkların online ortamda halline izin verilse bunun muhtemel taraflara getirisi ne olur?
Daha ucuz: Maalesef ki bilindiği üzere Türkiye’de yasal sürecin masraflarından ötürü dava açamayan, hakkını arayamayan milyonlarca insan var. Mevcut sistem çok ağır ilerliyor, masraflı ve girift. Bazen öyle ki, dava masrafları ve avukatlık ücreti toplamı, davaya konu miktardan daha fazlaya denk geldiği için, davacı taraf mevcuttaki zararının üzerine bir de bu masrafı almamak için dava açmaktan / hakkını aramaktan vazgeçiyor. Hal böyleyken, belli şartları taşıyan davaların başından sonuna kadar online ortamda takibi ve çözümüne izin vererek masrafları azaltsak iyi olmaz mı? Dilekçeler / deliller yalnızca online ortamda sunulsa ve gerekirse duruşmalar yapılsa ancak yalnızca online ortamda gerçekleşse, tebligatlar, celpler yalnızca online ortamda iletilse, hem mevcutta oluşan kağıt israfını azaltmış, hem de fiziki ortamda yapılan işlemleri minimuma çektiğimiz için masrafları da o oranda düşürmüş oluruz.
Daha hızlı: Bu sistem üzerinde taraflarla elektronik ortamdan iletişime geçilir, fiziki ortamda duruşma gerekmeyeceğinden mevcut sistemde en iyi ihtimalle 6 ay beklediğimiz iki duruşma arası süreyi azaltır, davayı daha hızlı şekilde çözüme kavuşturmuş oluruz.
Daha kolay: Evet başta tabi ki sistemin öğrenilmesi, alışılması ve kullanımına adapte olunması zaman alır ve bazılarımız için belki zor olacaktır. Ancak, nihayetinde hızlı ve pratik bir sistem, günün sonunda tüm tarafların menfaatine olur, hakim için daha az iş yoğunluğu, avukat için kolaylık ve pratiklik, vatandaş için az masraf – kısa süre sağlayacaktır. Ayrıca, bu yol için kurulan platformda belki tüm kararlar online ortamda yayımlanır, Yargıtay kararları gibi ulaşılması sebepsizce güç olmaz. Bu da yine özellikle içtihatlara ulaşamamanın sıkıntısını çeken biz avukatlara lütuf olacaktır.
Bu artıların tümü (ve daha fazlası da) yukarıda bahsettiğim raporda detaylıca yer alıyor. Bu yolla hakimlerin azaltılması gerekeceği, ya da diğer adliye çalışanlarının işsiz kalacağı vs. düşünülmesin. Zira bu önerilen yöntem yalnızca basit ve/veya miktarı düşük davalar için optimum faydayı sağlayabilir. Ki zaten adliye çalışanlarımız her zaman bir holding yöneticisinden daha fazla işleri olduğundan yakınıyor değiller mi, bu sistem onları da memnun edecektir kanaatindeyim.
Bu sistemi dünyada kullanan ülkeler ve şirketler mevcut; ülkelere örnek olarak Hollanda, Kanada verilebilir, şirketlere başlıca örnek ise Ebay’dir. Ebay her yıl, sitesinden satış yapan satıcılar ile alışveriş yapan kullanıcılar arasında çıkan 60 milyona yakın uyuşmazlığı, kendi bünyesinde kurmuş olduğu online uyuşmazlık halli platformuyla çözüyor.
Sonuç olarak, böyle bir sistem ülkemize bir gün gelir mi bilinmez ama “adalet” kavramının öneminin sıklıkla tartışıldığı ve uğruna yürüyüşler yaptığımız bu günlerde, bu yolla adalete erişimde artış yaşanabileceği ihtimali bile teşvik edici bir unsur.
Bu konuyu Birleşik Krallık’ta Civil Justice Council nasıl ele almış merak ederseniz, bahsettiğim rapora şuradan ulaşabilirsiniz: https://www.judiciary.gov.uk/wp-content/uploads/2015/02/Online-Dispute-Resolution-Final-Web-Version1.pdf