Özgür internet ansiklopedisi Wikipedia‘ya 29 Nisan sabahı itibariyle idari tedbir uygulanmaya başlanmış ve erişim engellenmiştir.
Son zamanlarda Tor ağına erişimin engellenmesi ve booking.com olayı ile birlikte, tekrar, sıkça konuşulur hale gelen ve bilmeyenler için “site kapatma” olarak adlandırılan eylemler sayesinde bizler de erişim engelleri konusunda bilgilerimizi tazeleme fırsatı buluyoruz. Dün sabah, wikipedia.org’a da bir mahkeme kararı olmaksızın erişimin engellenmesiyle birlikte, bu haber – yazı’nın konusunu da BTK belirlemiş oldu:
“İdari bir tedbir olarak erişimin engellenmesi.”
Bu konuda hukuken doğru, anlaşılır ve tarafsız bir yazı yazabilmek için açıklamamız gereken bazı kavramlar mevcut;
Anayasamız, her Türk vatandaşının düşünce ve kanaat hürriyeti ve bu düşünceleri açıklama ve yayma, yani ifade özgürlüğü, temel hakkına sahip olduğunu söyler.
İnternet siteleri de, bireylerin düşüncelerini açıkladıkları ve yaydıkları bir araç olarak kabul edilmektedir.
Anayasa’nın Düşünceyi Açıklama ve Yayma Hürriyeti başlıklı 26(3) maddesi şöyledir; “Haber ve düşünceleri yayma araçlarının kullanılmasına ilişkin düzenleyici hükümler, bunların yayımını engellememek kaydıyla, düşünceyi açıklama ve yayma hürriyetinin sınırlanması sayılmaz.” Bir hukuki yorum tekniği olan hükmü, ters anlamı bakımından yorumlama (mefhum-u muhalif) yöntemiyle madde şu hale getirilebilir; “Haber ve düşünceleri yayma araçlarının kullanılmasına ilişkin düzenleyici hükümler, bunların yayımını engellerse, düşünceyi açıklama ve yayma hürriyetinin sınırlanması anlamına gelecektir.” (TÜSİAD-T/2011,03; 512)
Yani bireylerin internet sitelerine erişiminin engellenmesi temel hak ve özgürlüklerinin sınırlanması olarak kabul edilebilecektir.
Erişimin engellenmesi konusu işte bu nedenle her zaman çok tartışmalı olmuş ve kamuoyunca göz ardı edilmemiştir. Erişimin engellenmesi bazı durumlarda ifade özgürlüğü ve haber alma özgürlüğü gibi çok temel insan haklarına tecavüz sonucu doğurabilmektedir.
5651 s. “İnternet Ortamında Yapılan Yayınların Düzenlenmesi ve Bu Yayınlar Yoluyla İşlenen Suçlarla Mücadele Edilmesi Hakkında Kanun” yürürlüğe girmeden önce başlayan 8. madde ve sansür tartışmaları, kanunun yürürlüğe girmesi ile hızlıca gerçek olmaya başlamış ve bir OHAL KHK’sıyla kapanmadan önce TİB sonrasında ise BTK idari kararlarla erişimin engellenmesi yoluna sıklıkla başvurmuşladır. Kanun’un yürürlük tarihi olan 2007’den beri oldukça ses getiren erişim engelleri kamuoyunu fazlasıyla meşgul etmiş, Richard Dawkins’in sitesinin kapanması gibi, hukuken gerekçelendirilemeyen birtakım erişim engelleri de yıllardır süregelmektedir.
Anayasamızın 13.Maddesi, temel hak ve hürriyetlerin ne şartlarda sınırlanabileceğinden bahsetmektedir. 5651s. Kanun’la düzenlenmiş ve bireylerin temel haklarına sınırlama getiren hükümler, Anayasa’nın çizdiği normsal sınırlar içinde hareket etmeli ve ölçülü olmak zorundadır.
Bu noktada, hukuken, problemin temeline hâlâ inebilmiş değiliz.
Anayasa’nın 26(2) maddesi, düşünceyi açıklama ve yayma hürriyeti temel hakkının hangi konularda sınırlandırabileceğini öngörmektedir.
”Bu hürriyetlerin kullanılması, millî güvenlik, kamu düzeni, kamu güvenliği, Cumhuriyetin temel nitelikleri ve Devletin ülkesi ve milleti ile bölünmez bütünlüğünün korunması, suçların önlenmesi, suçluların cezalandırılması, Devlet sırrı olarak usulünce belirtilmiş bilgilerin açıklanmaması, başkalarının şöhret veya haklarının, özel ve aile hayatlarının yahut kanunun öngördüğü meslek sırlarının korunması veya yargılama görevinin gereğine uygun olarak yerine getirilmesi amaçlarıyla sınırlanabilir.”
Bu maddeyi okuduktan sonra aklınıza, Wikipedia’nın yukarıda yazan sebeplerden biriyle ters düşen içerikleri nedeniyle erişime engellendiği geliyorsa ziyadesiyle yanılıyorsunuz.
5651s. Kanun’un 8.Maddesi; sadece aşağıda yazılı katalog suçların varlığı halinde, o içeriğin bulunduğu URL’yi, bir mahkeme kararı üzerine erişime engellemeyi düzenlemiştir. Bu suçlar; intihara yönlendirme, çocukların cinsel istismarı, uyuşturucu veya uyarıcı madde kullanılmasını kolaylaştırma, sağlık için tehlikeli madde temini, müstehcenlik, fuhuş, kumar oynanması için yer ve imkân sağlama şeklindedir.
Yani 5651s. Kanun, düşünceyi açıklama ve yayma hürriyeti temel hakkını, Anayasa ile uyumlu olarak sadece suçların önlenmesi amacıyla erişim engelleyerek sınırlandırmayı düzenlemiştir. Bu sınırlandırmanın mahkeme kararı ile olması beklenmektedir.
Mahkeme kararı ile erişim engelleme bir koruma tedbiridir. Yukarıda yazılı suçların varlığı halinde, mahkemelerin bir suç şüphesinin varlığını kabulü erişim engellemeye sebep olabilecektir. Fakat yazının başından hatırlarsanız, Wikipedia’nın kapanması koruma tedbiri değil bir idari tedbirdir. Erişimin engellenmesi ile ilgili bir mahkeme kararı, üzerinden bir gün geçmesine rağmen halen alınmamış veya kamuoyuyla paylaşılmamıştır.
Mahkeme kararı da olmadığına göre, BTK bu kararı nasıl almıştır? 5651.s Kanun ;
- içerik sağlayıcı yurt dışında bulunuyorsa (Wikipedia ABD merkezlidir)
- yukarıda yazılı tüm suçlar bakımından, mahkeme kararı olmaksızın, erişimin engellenmesi kararı(artık BTK tarafından) verilebilir. (Wikipedia yukarıda yazılı hangi suça ait içerik barındırmaktadır?) demektedir.
Eğer bu madde kaynaklı bir erişim engeli söz konusu değilse, 5651s. Kanun’a 2015’te eklenen 8A maddesi BTK’ya mahkeme kararı olmaksızın erişim engeli yapabilmesi için farklı bir imkan sunmaktadır; ”Yaşam hakkı ile kişilerin can ve mal güvenliğinin korunması, millî güvenlik ve kamu düzeninin korunması, suç işlenmesinin önlenmesi veya genel sağlığın korunması sebeplerinden bir veya bir kaçına bağlı olarak, gecikmesinde sakınca bulunan hâllerde, Başbakanlık veya millî güvenlik ve kamu düzeninin korunması, suç işlenmesinin önlenmesi veya genel sağlığın korunması ile ilgili bakanlıkların talebi üzerine Başkan tarafından internet ortamında yer alan yayınla ilgili olarak içeriğin çıkarılması ve/veya erişimin engellenmesi kararı verilebilir.”
Yani eğer Wikipedia yukarıda yazılı suçları içeren bir içerik barındırmıyorsa, Başbakanlık veya belli hallerde Bakanlıkların talebi üzerine BTK böyle bir tedbir almış olabilir. Eğer erişim engelinin kaynağı bu madde ise de, Başbakanlık veya Bakanlıkların talepleri kamuoyuyla paylaşılmalıdır.
İnternette dolaşan yorumlar göz önünde bulundurulduğunda; 16 Nisan Referandumu içeriği, Türkiye’nin imajını zedeleyen içerikler ve bunların wikipedia tarafından korunuyor olması gibi kaynağını ve doğruluğunu bilmediğimiz sebepler nedeniyle erişim engeli konulduğu iddia ediliyor olsa da, asıl sebep an itibariyle bilinmemektedir.
BTK’nın verdiği kararın, kanunen, 24 saat içinde mahkemelerin (8A Maddesi kaynaklı ise Sulh Ceza Hakimlikleri’nin) onayına sunulması gerekmektedir. Ancak o zaman Wikipedia’nın erişime engellenmesi altında yatan hukuki gerekçe öğrenilebilecektir.
Buraya kadar dayandıysanız, teşekkür ederim.
Bu karışık yazıyı maddeler halinde özetlemek isterim;
- İnternet sitelerine erişimin engellenmesi, ifade özgürlüğü temel hakkına zarar verebilir. Bu nedenle engellemeler Anayasa ve Kanunların öngördüğü sınırlar içerisinde ve ölçülü olmalıdırlar.
- Türkiye’de erişim engelleme, 5651s. Kanun’un yayınlanmasından önce bile problemken, Kanun’un 2007’de yürürlüğe girmesiyle işler düzelecek zannedilip, Kanun’un öngörmediği yüzlerce şekil ve sebeple erişime engeller devam etmiştir.
- 5651s. Kanun, suçun önlenmesi amacıyla, sadece suç şüphesi barındıran sayfaların URL’lerini (mesela Wikipedia örneğinde ilgili makalelerin) erişime engellenmesini öngörmekteyken, kapanmadan önce TİB ve artık BTK internet sayfalarını tamamen kapatmayı tercih etmektedir.
- Devlet tarafından atanmış bir kurumun internet üzerinde kimin hangi bilgiye ulaşıp ulaşamayacağına karar vermesi insan haklarına aykırıdır.
- Erişimin engellenmesi kararının Wikipedia’ya bir uyarı mahiyetinde olması istenmişse de, bundan asıl zarar gören Wikipedia değil onun kullanıcıları, yani bizlerdir. Aynı zamanda reklam almayan ve kar amacı gütmeyen bir yapı olan Wikipedia’nın da bu uyarıya nasıl karşılık vereceği merak konusudur.
Kanun açık olmasına rağmen mahkeme kararı alınmamasından veya erişime engelin gerekçelendirilmemesinden sitemiz sorumlu değildir.
Son olarak ”Wikipedia’ya Türkiye’den Erişimin Engellenmesini”, Wikipedia’dan okumak isterseniz buradan deneyebilirsiniz. (Girmeyin Kapalı)
