Özet 

Geçen haftaki yazımızda çalışan hisse opsiyon planlamalarından ve özellikle çalışanlara fiziki hisse sağlayan yapılardan bahsetmiştik. Bu hafta ise, geçen hafta kısaca değindiğimiz üzere çalışanlara fiziki hisse sağlanmayan gölge pay opsiyonu yapısının dinamiklerinden bahsediyor olacağız. 

Anahtar Kelimeler: Hak ediş, Gölge Pay, Çalışan, Kar Payı, Mali Haklar

Geçen haftaki ‘Çalışan Hisse Opsiyon Planı’ başlıklı yazımızda çalışan hisse hak edişlerinin/opsiyonlarının şirketin dinamikleri, çalışan ile şirket arasındaki ilişki, şirket kültürü gibi birçok değişkene bağlı olarak farklı yapılara evirilebileceğinden bahsetmiştik. Bu hafta ise “phantom stock” olarak adlandırılan, Türkçe’ye “gölge pay opsiyonu” olarak çevirebileceğimiz hak ediş yapısından bahsediyor olacağız. 

Kısaca özetlemek gerekirse, hisse hak edişlerini temelde çalışana fiziki olarak hisse sağlanan ve fiziki hisse sağlanmaksızın çalışana çeşitli menfaatler sağlayan yapılar olarak ayırabiliriz.

Bu yazımızın ana konusunu oluşturan gölge pay opsiyonları, çalışanlara fiziki olarak hisse sağlanmaksızın yani şirket hisselerinin mülkiyetinin çalışana devredilmesine gerek olmaksızın çalışana sağlanan menfaatleri içermektedir. 

Öncelikle gölge pay opsiyonlarının temel dinamiklerinden, ardından bu yapının şirketlerce tercih edilmesindeki genel sebeplerden bahsediyor olacağız. 

Gölge pay opsiyonu yapısı, diğer hak ediş ya da opsiyon yapılarında olduğu gibi çalışan ile işveren şirket arasında iş sözleşmesinden ayrıca düzenlenen bir hak ediş sözleşmesine konu olmaktadır. Karışıklık yaratmaması adına uygulamada bu sözleşme türünün kimi zaman mali haklar sözleşmesi, hisselerden doğan mali hakların devri sözleşmesi gibi isimlerle de anılabildiğini belirtmek isteriz. 

Gölge Pay Opsiyonu Yapısı

Gölge pay opsiyonu sözleşmeleri nitelikleri gereği çalışana, diğer hak ediş/opsiyon sözleşmelerinde olduğu gibi maddi açıdan bir hisse edinimi değil, hisseye bağlı hakları vaat etmekte ve çalışana ücret ödemesinin yanında ödenecek maddi bir menfaat sağlamaktadır. Bu nedenle de gölge pay opsiyonları çalışan hisse opsiyonu ve çalışan prim sözleşmeleri karma bir yapıda kurgulanmaktadır. 

Gölge pay opsiyonu sözleşmelerinde, geçen hafta dinamiklerini detaylıca açıkladığımız üzere, gölge payın getireceği menfaatler için işverenin hak ediş kriterlerini, hak ediş süresini, hak ediş oranını, hesaplama yöntemi ve var ise diğer istisnai durumları belirlemesi gerekecektir. 

Gölge pay opsiyonu çerçevesinde amaç çalışana şirket hissedarı sıfatı kazandırmaksızın, çalışanın adeta bir şirket hissedarıymışçasına hissedarlığın sağladığı menfaatlerden yararlandırılabilmesidir. Sözleşmelerin bu yönüyle adeta bir prim sözleşmesi olduğunu ve hisse pay opsiyonunu sözleşmelerine atfedilen diğer kriterlerin bu sözleşme neticesinde bir hesaplama yöntemi olarak kabul edilebileceğini belirtebiliriz. 

Bu opsiyon türünde çalışana şirket hisselerinin mülkiyeti devredilmemekte ancak hisse sahibi olmanın ekonomik menfaatleri işveren ile çalışan arasındaki sözleşmeye yansıtılmaktadır. Yine opsiyon sözleşmelerinde olduğu gibi işveren tarafından belirlenen hak ediş süresi sonucunda çalışan gölge paya bağlı mali hak edişlerini edinmiş olacaktır. Herhangi bir edinim olmaması sebebiyle opsiyon sözleşmelerinde olduğu bir indirim oranı belirlenmesine gerek yoktur. Bununla birlikte aynı amaç belirlendiğinden hem çalışanı teşvik edebilmek hem de şirket hedeflerini gerçekleştirebilmek amacıyla genellikle bu sözleşmeler nezdinde de KPI olarak adlandırdığımız çalışanın hak edişinin gerçekleşmesi için tamamlaması gereken anahtar performans göstergeleri belirlenerek süreç planlanmaktadır. 

Bu sözleşme türü özellikle hukukumuzda girişimlerin çok fazla yatırım alması, şirket yapılarının korunmasında zorlanılması, farklı yatırımcı sebepleri gibi gerekçelerle bağlı olarak geliştiğinden klasik hisse opsiyon sözleşmelerine nispeten daha yeni bir uygulama sürecine sahiptir. Bu nedenle klasik bir hisse opsiyonu sözleşmesinden farklı olarak, çalışan ile imzalanacak olan gölge pay opsiyonu sözleşmelerinde, çalışanın hak edişinin gerçekleşmesi ile birlikte çalışana sağlanacak olan menfaatlerin, hak edişin sona ermesine ilişkin, satış ya da seyrelme gibi süreçlerin sözleşme içerisinde mümkün olduğunca açık olarak belirtilmesi olası uyuşmazlıkları önleyecektir.

Bu noktada sözleşme uygulanırken satış dinamiklerinin gölge paylara da uygulanacağı göz ardı edilmemelidir. 

Örnek vermemiz gerekirse, şirketin yatırım alması, halinde çalışanın farazi olarak sahip olduğu hisseler üzerinde de seyrelme gerçekleştirilmelidir. 

Bir diğer örnekte ise, şirket hisselerinin en az %10’unun satışının gerçekleşmesi halinde çalışanın satış tarihindeki hak ediş oranı doğrultusunda, çalışana ek menfaat olarak prim ödemesi yapılmalı; çalışana prim ödemesi yapıldıktan sonra çalışan, şirket tarafından kendisine yapılan ödeme karşılığında ilgili orandaki hisse hak edişlerinden feragat etmiş kabul edilmelidir. 

Gölge Pay Opsiyonu Sözleşmelerinin Çalışana Getirdiği Ekonomik Menfaatler

Yazımızın başından beri belirttiğimiz üzere, fiziki devir ve mülkiyetin geçişi haricinde, bu sözleşme çalışan hak edişe konu olan hisselerin mülkiyetine sahip olsa idi, elde edeceği ekonomik menfaatleri sağlamaya yöneliktir. 

Gölge pay opsiyonu çerçevesinde çalışana tanınacak olan ekonomik menfaatler 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu uyarınca şirket hissedarlarına tanınan menfaatlerdir. Bu menfaatler aşağıdaki gibidir;

  • Şirket hissedarlarına kâr payı ödemesi yapılmasına karar verilmesi halinde, şirket hissedarları ile birlikte hak ediş oranı doğrultusunda kar payı toplam bedeli üzerinden çalışana prim ödemelerinin gerçekleştirilmesi,
  • Şirket hisselerinin en az %10’unun, satış tarihindeki mevcut hissedarlar dışında üçüncü kişiye satılması halinde, satılan şirket hisselerinin şirket sermayesinin tümüne oranı, çalışanın satış tarihindeki hak ediş oranına uygulanarak çalışana prim ödemesinin gerçekleştirilmesi.

Belirtildiği gibi, yapının planlanmasında takip edilen yöntem Türk Ticaret Kanunu hükümlerinin baz alınması olsa da; en nihayetinde çalışan ile şirket arasında sözleşme serbestisi çerçevesinde imzalanan bir prim sözleşmesi olması nedeniyle yukarıda anılan ekonomik menfaatlerin işverence sınırlandırılması mümkündür.

İşveren Tarafından Gölge Pay Opsiyonunun Tercih Edilme Sebepleri

Esasında çalışana yapılan prim ödemeleri uygulamada uzun zamandır yer bulmaktadır. Gölge pay opsiyonlarında farklılaşan yapı ise hisse opsiyonu sözleşmelerinin uygulanmaya başlaması ile birlikte çıkan sorunların bertaraf edilmek istenmesidir. 

Klasik uygulamada süre gelen hak ediş sözleşmelerinin uygulanması neticesinde çalışan şirket hissedarı konumuna gelmekte ve hissedar sıfatı doğrultusunda başta 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu olmak üzere mevzuattan kaynaklanan bazı haklara sahip olmaktadır. Hissedarlara tanınan hakların amacı da en nihayetinde şirket yönetimine iştirak etmek, şirketin işleyişine dahil olmak olduğundan; çalışanların hak ediş sözleşmeleri ile hissedar sıfatını haiz olmaları her zaman doğru şekilde yönetilememektedir. 

Örnek vermemiz gerekirse, şirket hissedarı olan çalışan tıpkı kurucular ya da yatırımcılar gibi şirket genel kuruluna katılma hakkını haiz olacak ve çalışan hazır bulunmaksızın çağrısız genel kurul düzenlenmesi mümkün olmayacaktır. 

Bir başka örnekte ise, hisse ihracı halinde hissedar çalışanın da rüçhan hakkı olacaktır ve kendi feragat etmedikçe ya da haklı sebeple bir rüçhan hakkı kısıtlaması olmadıkça, şirket çalışanın yeni hisse edinimine engel olamayacaktır. Bu gibi durumlar da şirketin en başta planladığı hak ediş yapısını aşan sonuçlar doğurabilecektir. 

Özellikle ölçeklenmekte olan ve süreç içerisinde birçok yatırım turu düzenleyen girişimler ve bu girişimlere dahil olan yatırımcılar tarafından fiziki olarak hisse devrinin gerçekleştirildiği hak ediş sözleşmeleri işlevsel olmaktan uzaktır. 

Genel olarak yukarıda anılan gerekçelere dayanmakla birlikte, şirket dinamiğindeki birçok farklı sebebe bağlı olarak da hak ediş ya da hisse opsiyon sözleşmeleri kurgulandığını söyleyebiliriz.

Posted by Selen Aydın

Leave a reply

E-posta hesabınız yayımlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir