Bilindiği üzere 13 Eylül 2018 tarihli resmi gazetede yayımlanan “Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Kararda Değişiklik Yapılmasına Dair Karar”ile “Türkiye’de yerleşik kişilerin, Bakanlıkça belirlenen haller dışında, kendi aralarındaki menkul ve gayrimenkul alım, satım, taşıt ve finansal kiralama dahil her türlü menkul ve gayrimenkul kiralama, leasing ile iş, hizmet ve eser sözleşmelerinde sözleşme bedeli ve bu sözleşmelerden kaynaklanan diğer ödeme yükümlülükleri döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak kararlaştırılamaz.” kararı alınmış ve bu kararın uygulanması için 30 günlük süre öngörülmüştü. Ayrıca Kararın yayımlandığı tarihten daha önce imzalanmış sözleşmeler için de döviz cinsinden veya dövize endeksli sözleşme yapma yasağının uygulanacağı da kararda belirtilmişti.
Bu kararın ardından, Türkiye’de yerleşik kişilerce yapılan neredeyse bütün sözleşmelerin Türk Lirası cinsinden olmasının gerekmesi ve daha önce imzalanan sözleşmelerin de bu yasağa uyması gerekmesi kamuoyunda bir kaos ortamı oluşturdu. Dövize endeksli olarak yapılan ve dalgalanan döviz kurları karşısında hangi zamanın kur oranının alınacağı belirsiz olan geçmiş dönemde yapılan sözleşmelerden, Türkiye’de yerleşik yabancıların taraf olduğu sözleşmelerin akıbetine, Yurtdışına gerçekleştirilen ihracat sözleşmelerinden tutun, bankalarımızın yurtiçi ve yurtdışından aldığı ve verdiği kredi sözleşmelerine kadar birçok soru işareti kamuoyunda yer almaktaydı.
Kamuoyunda ortaya çıkan taslağa göre, 32 Sayılı Kararda Değişiklik Yapılmasına Dair Tebliğ ile Döviz Cinsinden ve Dövize Endeksli Sözleşmeler için yapılan düzenleme detaylı hale getirildi. Yapılan değişiklikler ile Karardaki yasaklamaların bir kısmı korunurken bir kısım istisnalar da getirilmiş olup söz konusu değişiklikler aşağıdaki gibidir:
- Türkiye’de yerleşik kişilerin kendi aralarında imzalayacakları konusu serbest bölgeler dahil yurtiçinde kalan, konut ve çatılı iş yeri dahil gayrimenkul satış ve kiralama sözleşmelerinin bedelinin dövizle veya dövize endeksli belirlenmesi ve ödeme yükümlülüklerinin dövizle gerçekleştirilmesi yasağı aynen korunmaktadır.
- Türkiye’de yerleşik kişilerin kendi aralarında imzalayacakları iş makineleri dahil taşıt satış ve kiralama sözleşmelerinin dışında kalan taşınır satış ve kiralama sözleşmelerinin bedelinin dövizle veya dövize endeksli belirlenmesi ve ödeme yükümlülüklerinin dövizle gerçekleştirilmesi mümkün olmaktadır.
- Türkiye’de yerleşik kişilerin yurtdışında ifa edecekleri dışında kalan ve kendi aralarında yapmış oldukları iş sözleşmelerinde de sözleşme bedeli dövizle veya dövize endeksli olarak kararlaştırılamaz.
- Türkiye’de yerleşik kişilerin kendi aralarında imzalayacakları, danışmanlık ve aracılık dahil olmak üzere tüm hizmet sözleşmelerinde de döviz ve dövize endeksli sözleşme ve ödeme yasağı korunurken; sözleşme taraflarından birinin Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olmaması, İhracat ve/veya ihracat sayılan satış ve döviz kazandırıcı hizmet ve faaliyetler olması, Türkiye’de yerleşik kişilerin kendi aralarında imzalayacakları Türkiye’de başlayıp yurtdışında sonlanan veya yurtdışında başlayıp Türkiye’de sonlanan hizmet sözleşmeleri ve Türkiye’de yerleşik kişilerin yurtdışında gerçekleştirecekleri faaliyetler kapsamında yapılan hizmet sözleşmeleri bu yasağın istisnasını oluşturmaktadır.
- Türkiye’de yerleşik kişilerin kendi aralarında yapacakları, gemilerin inşası, tamiri, bakımı dışında kalan eser sözleşmeleri de dövizle veya dövize endeksli olarak kararlaştırılamaz. Bununla birlikte gemilere ilişkin finansal kiralama ve leasing sözleşmeleri yasağın istisnası kapsamında olup işbu sözleşmeler döviz cinsinden ve/veya dövize endeksli olarak yapılabilmektedir.
- Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olmayan ancak Türkiye’de yerleşik bulunan kişilerin imzalayacakları ve taraf oldukları iş sözleşmelerini dövizle veya dövize endeksli olarak yapmaları mümkündür.
- Türkiye’de yerleşik kişilerin kendi aralarında yapacakları yurtdışında üretilen yazılımlara ilişkin satış ile donanım ve yazılımlara ilişkin lisans ve hizmet sözleşmelerinde sözleşme bedelini dövizle ve dövize endeksli olarak belirlemeleri mümkündür.
- Kamu kurum ve kuruluşları ile Türk Silahlı Kuvvetlerini Güçlendirme Vakfı şirketlerinin taraf olduğu gayrimenkul satış ve kiralama sözleşmeleri dışında kalan sözleşmelerde, sözleşme bedelinin döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak kararlaştırılması mümkündür.
- Türkiye’de yerleşik kişilerin yurt içi ve yurt dışından elde edecekleri kredilere yönelik, finansal kiralama sözleşmelerinin de döviz cinsinden ve dövize endeksli olarak kararlaştırılması mümkündür. Ayrıca bankaların taraf olduğu Kamu Finansmanı ve Borç Yönetimi Kanunu kapsamında gerçekleştirilecek olan sözleşmeler ve bu sözleşmelerin ödeme yükümlülükleri de döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak kararlaştırılabilmektedir.
- Yurtdışında yerleşik kişilerin Türkiye’de bulunan ofis, şube temsilcilik veya yüzde elli üzerinde pay sahibi oldukları şirketler ile serbest bölgelerde bulunan şirketlerin taraf oldukları iş ve hizmet sözleşmelerinde sözleşme bedelinin döviz olarak belirlenmesi ve ödemelerin dövizle gerçekleştirilmesi mümkündür. Bununla birlikte Türkiye’de yerleşik kişilerin yurtdışında bulunan ofis, şube, temsilcilik veya yüzde elli üzerinde pay sahibi olduğu şirketler de yurtiçinde yerleşik olarak değerlendirilmekte ve sözleşme bedellerini döviz cinsinden veya dövize endeksli kararlaştırmaları mümkün olmamaktadır.
- Türkiye’de yerleşik yük, yolcu ve posta taşıma faaliyeti gerçekleştiren ticari havayolları ile bunların teknik bakım hizmetlerini karşılayan şirketler ve sivil havacılık mevzuatı ile yer hizmetleri gerçekleştiren kurum ve kuruluşlar ile bunların doğrudan veya dolaylı olarak en az yüzde elli (50) hissesine sahip oldukları şirketlerin Türkiye’de yerleşik kişilerle döviz cinsinden ve dövize endeksli bedeller içeren gayrimenkul satış ve kiralama ile iş sözleşmeleri dışındaki sözleşmeleri gerçekleştirmeleri mümkündür.
- Döviz yasağı kapsamındaki sözleşmeler kapsamında düzenlenecek kıymetli evraklarda yer alan bedellerin döviz cinsinden veya dövize endeksli belirlenmesi mümkün olmamaktadır. Ayrıca uluslararası piyasalarda fiyatı döviz cinsinden veya dövize endeksli belirlenen kıymetli madenler ile dolaylı olarak dövize endekslenen sözleşmeler de dövize endeksli sözleşme olarak sayılmaktadır.
Bu yasak ve istisnalar kapsamında, döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak kararlaştırılması mümkün olmayan sözleşmelerde yer alan bedeller Türk Lirası cinsinden kararlaştırılarak yeniden belirlenecektir. Sözleşme bedellerinin Türk Lirası cinsinden kararlaştırılması sırasında tarafların mutabakata varamaması durumunda, imzalanan sözleşmelerde döviz veya dövize endeksli olarak belirlenen bedeller, söz konusu bedellerin 2/1/2018 tarihinde belirlenen Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası efektif satış kurukullanılarak hesaplanan Türk parası cinsinden karşılığının 2/1/2018 tarihinden bedellerin yeniden belirlendiği tarihe kadar Türkiye İstatistik Kurumunun her ay için belirlediği tüketici fiyat endeksi (TÜFE) aylık değişim oranları esas alınarak artırılması suretiyle belirlenir. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nın 2 Ocak 2018 tarihli efektif satış kuru ise Amerikan Doları için 3.7776 TL, Euro için 4.5525 TL ve İngiliz Sterlini için 5.1252 TLolarak gözükmektedir.
Örneğin; 1 Ocak 2017 tarihinde Türkiye’de yerleşik iki gerçek kişi tarafından imzalanmış 1000 Amerikan Doları bedel belirlenmiş ve ödemesi henüz gerçekleşmemiş hizmet sözleşmesinin yürürlüğe giren tebliğ kapsamında bedelinin ve ödeme yükümlülüğünün döviz cinsinden belirlenmesi kararlaştırılamayacağından dolayı, Türk Lirasına çevrilecektir. Tarafların döviz kuru üzerinde anlaşamadığını varsaydığımızda, 2 Ocak 2018 tarihli kur ve sözleşmenin Türk Lirası cinsine çevrileceği güne kadar olan TÜFE oranı eklenerek sözleşme bedeli belirlenecektir. 2 Ocak 2018 tarihli Merkez Bankası Amerikan Doları satış kuruna göre 3777 Türk Lirası olan sözleşme bedeli Ocak ayından sözleşmenin Türk Lirasına çevrildiği Ekim ayına kadar olan TÜFE oranının eklenmesiyle birlikte 4463 Türk Lirası olacaktır.
Bir diğer örnek olarak ise 20 Ekim 2018 tarihinde yapılacak olan Türkiye’de yerleşik iki taraf arasında yapılacak olan iş sözleşmelerinde taraflar sözleşme bedelini ve ödeme yükümlülüklerini döviz cinsinden ve dövize endeksli olarak belirleyemeyeceğinden sözleşme bedeli Türk Lirası olarak belirlenecektir.
Yapılan değişiklikler ışığında Türk ticaret hayatı için yeni ve alışılagelmedik bir döneme girilse de Eylül ayında çıkan ve hiçbir detaya yer verilmeyen Kararda yapılan bu değişiklikler ile kamuoyundaki kaos ortamının yumuşayacağı ve belirli bir düzen aşamasına geçileceği açıkça görülmektedir.