Fikriniz var, gerekli sermayeyi de sağladınız ve ticari hayata atılma vakti geldi. Tabi ticari hayata atılıp kazancınızdan bir vergilendirme süreci sağlamanız için ilk adımı vergi kaydınızı yaptırmaktır. Kaydınızı yaptırıp vergi kimliğiniz oluştu. Artık bir mükellefsiniz. Mükellef hakları hayatınızda çok önemli bir yere sahip oldu. Evet, mükellef kelimesi günlük yaşamda çok karşılaşmadığımız bir kelimedir ancak ticari hayata atılıp vergi açılışı yaptığımız zaman artık devletin karşısında bir şahıs veya şirket değil mükellef sıfatını alırız. Bu sıfatı kısaca vergi vermekle yükümlü olan kimse olarak tanımlayabiliriz ve karşınızda devletin olduğu ikili bir ilişki başlamıştır. Bu ilişkide ağırlıklı olarak ödev ve yükümlülükler mükelleflere tanımlanmakla beraber haklarının da olduğunu unutmamak gerekir. Yazının ilk kısmı mükellef haklarında İngiltere, Avustrulya ve A.B.D.’deki yapılanma ile Türkiye’deki yapılanması hakkında olup ikinci kısmı ise sahip olduğunuz mükellef hakları bulunduğunu hatırlatmaktır.

İlk olarak, dünyada mükellef haklarının korunması ile ilgili olarak ülkeler çeşitli kurullar, mekanizmalar ortaya çıkarmaktadırlar. Fikrinizi yurtdışında hayata geçirmek istiyorsanız her ülke açısından düzenlenmeler farklı olup araştırmayı ihmal etmemenizi tavsiye ederim. Birkaç örnekle somutlaştırmak lazım. Mesela;

1) İngiltere, dünyada mükellef haklarının tanıtılması ve duyurulması konusunda adım atan ilk ülke olup İngiliz Gelir İdaresi, Temmuz 1986’da “Mükellef Hakları İmtiyazı” (Taxpayer Rights Concession) adıyla hazırladığı metinle mükelleflerin ne tür hakları olduğunu ve olası bir uyuşmazlıkta hangi çözüm yollarına başvurabileceğini açıklamıştır. Bu adım yıllar içinde gelişen ticari hayatın da etkisiyle artık mükelleflerin ve çalışanlarının görüşleri içeren “Mükellef Hakları Bildirgesi” (Charter for Taxpayers) şeklindeki metinle devam etmektedir.

2) A.B.D., 1994 yılında Mükellefin Avukatı İdaresi (Taxpayer Advocate Service) adıyla ABD İç Gelir İdaresi (IRS) bünyesinde dışında ve bağımsız idari bir birim olarak mükellefler yararına odaklı çalışılması, mükellef yararına politikaların geliştirilmesi ve mükelleflere haklarını öğreten bir kurum kurulmuştur. Bu idare ayrıca mükelleflerin vergileme sürecinde karşılaştıkları problemleri tespiti ve analizini gerçekleştirerek çözüm önerileri geliştirmektedir.

3) Avustralya, mükellef hakları konusunda en ileri seviyeye ulaşmış ülkelerden biri olup İngiltere ve A.B.D.’de uygulamaların detaylı olarak incelenmesi sonucunda Avustralya Vergi İdaresi (ATO) 1997 yılında “ATO Mükellef Hakları İmtiyazı“ (ATO Taxpayer Rights) adındaki metni yayınlanmıştır.  Bu İmtiyazda, genel olarak mükelleflerin haklarının neler olduğu ayrıntılı biçimde açıklanmıştır.

4) Türkiye, yukarıda bahsedilen üç ülke ile karşılaştığında mükellef haklarına yönelik eğilimi 2006 yılında “Mükellef Hakları Bildirgesi” adıyla yayınlanan metinle geç de olsa başlamıştır. Bildirge detaylı olarak incelendiğinde sadece Türk Gelir İdaresi’nin temel çalışma felsefesini açıklamaktadır ancak mükellefin hangi hakları olduğunu açıklamamaktadır. Bu eksikliği gidermek amacıyla 2014 yılında yayınlanan “Mükelleflerin Hakları ve Ödevleri Rehberi” aracılığı ile açıklanmıştır.

İkinci olarak, ülkemizde vergi süreci ile ilgili usuller ve esaslar kanunlarla ayrıntılı olarak sürekli düzenlenmektedir ve  bu düzenlemeler herkesin kolayca ulaşılabilmesi amacıyla Resmi Gazete’de yayınlanmaktadır. Bu düzenlemelerden öte bir vergi vermekle yükümlü olan birisi olarak hangi genel haklarınızın olduğunu kısaca bahsetmek gerekirse;

Mükellef Hakları
  1. Bilgi Alma Hakkı: Bu hak hem sizin vergileme işlemlerinden dolayı haberdar edilmeniz olmasının yanı sıra yazılı bir talebiniz üzerine de bilgi verilmesi şeklindedir. Vergi idaresinin yaptığı bilgilendirme işlemi Vergi Usul Kanunu (VUK) 23.maddeden doğmaktadır. Sizin bilgi alma hakkınız ise Bilgi Edinme Hakkı Kanunu çerçevesinde olup sadece vergi dairesi ile sınırlı kalmayarak tüm kamu kurumları kapsamaktadır. Mesela, bir konuda bilgi almak istiyorsunuz. Yapmanız gereken bunu yazılı şekilde ilgili kamu kurumuna sunmaktadır. İstisnalar hariç olmak üzere her türlü bilgi ve belgeyi bilgi talep edenin yararlanmasına sunmakla başvurduğunuz kurum yükümlüdür.

 

  1. Başvuru Hakkı: Aslında bir nevi dilekçe hakkı yani hakkınızda verilen bir karar bu karar veya işlemlerin gözden geçirilmesini istemidir. Ticari hayatta zor durumlarla karşılaşabiliriz. Bu bakımından Vergi Usul Kanunu 17.maddeden dolayı bir ek süre talep etme hakkınız vardır. Nitekim, vergilendirme işleminde hatalarla da karşılaşabilirsiniz. Hatalar çeşitli olmakla beraber hakkınızdaki hatanın düzeltilmesini de yine başvuru hakkı ile sağlayabilirsiniz.

 

  1. Belirlilik Hakkı: Her şahıs veya ticari şirket belirli esaslara göre vergilendirilmektedir. Tabi belirlemede kıstas “verginin mali güce göre alınmasını”dır. Kısaca kazancınıza göre belirlenen verginizi ödemenizdir. Sizin açınızdan bu hakkın somut yansıması, verginin hangi gelir üzerinden, ne zaman, hangi esaslara göre ve ne kadar alınacağının bilinmesidir.

 

  1. Gizlilik Hakkı: Ticari hayata bir girişimci olarak atıldık. Fikrimiz, kendi içinde gizli know-howları ve gelir-gider tablolarını saklar. Bunlar neticesinde kazandığınız kazancınız ve ödediğiniz verginin sizin dışınızda bir kimse tarafından bilinmemesi, ifşa edilmemesi ve kullandırılmaması amacıyla ilgili devlet memurlarının uyması gereken yasaklar bulunmaktadır. (VUK 5. Madde ve AATUHK 107. Madde) Bu kapsamda gizli bir know-how’ınızın yasağa aykırı şekilde ortaya çıkıp zarar uğramanız halinde zararı tazmin haklı olduğunuzu hatırlatmak isterim.

 

  1. Özel Hayatın Gizliliği Hakkı: Home-office veya mevcut bir işyeriniz var ve bundan dolayı kanunlardan doğan defter ve belgeleri tutma zorunluluğunuz var. Bir pazar günü kapınız çalıyor ve vergi incelemesi için geldiğini belirtilen bir görevli vergi memur evinizde arama yapacağım diyerek içeri giriyor özel hayatınız ve işyerinize bütün defter ve belgelerinize el koyup inceleyeceğiz diyerek evinizden/işyerinizden ayrılıyor. Sanki bu sürece dair aklınıza şimdiden sorular geliyordur. Pazar günü böyle bir şey olur mu? Nasıl arama yapıyor? Neden özel hayatıma dair evrakları da alıp inceleyeceğiz diyerek alıp gidiyor? Tabi bu tür sorular gibi birçok sorunun cevabına geçmeden önce çok detaylı bir konu olan vergi incelemesinde bir olaydan yola çıkarak genel hatlarıyla bu süreçte hangi haklarınız olduğunu aktaralım. Öncelikle;

 

  • Gelen kişinin kimliğini ibraz etmesini isteyin ve fotoğraflı kimliği kontrol edin,
  • Bir vergi incelemesi sizin muvaffaktınız olmadıkça ve istisnai hallerde resmi çalışma saatleri dışında olmaz,
  • Arama yapılabilmesi için; bir ihbar olması veya vergi kaçırıldığına ilişkin emareler olmalıdır ve buna dayana arama yapabileceğine bir mahkeme kararını size ibraz etmelidir,
  • Arama sırasında ihbar veya emarelere kanıt oluşturabilecek defter ve belgelere el konulabilir ancak hemen burada yapmanız gereken nelerin incelenmek amacıyla el konulduğunu tutanağa tek tek yazdırmanız,
  • Özel evraklarınız için yapmanız gereken ise bu evrakların inceleme ile ilgisinin bulunmadığını itirazlarınızı mutlaka o tutanağa geçirerek özel hayatın gizliliğini ihlal edildiğini belirtiniz.

Yukarıda kısaca bahsedilen bu genel hakların yanı sıra birtakım özel haklar da olup sonuç olarak  muhatabınızın bir kamu kurumu özellikle malvarlığınız birebir müdahale imkanı olan bir kurum olan Gelir İdaresi olunca haklarınızı bilerek hareket etmeyi unutmayın.

Kaynakça:

  1. 213 sayılı Vergi Usul Kanunu, Bilgi Edinme Kanunu, 6183 sayılı A.T.U.H.K.
  2. Mükellefin Avukatı İdaresi (Taxpayer Advocate Service)
  3. Avustralya Vergi İdaresi
  4. Gelir İdaresi Başkanlığı: http://www.gib.gov.tr

Posted by Serkan Yağcı

Üniversite yıllarında KTH Event Agency ve E-Tohum'da Startup Turkey, Istanbul başta olmak üzere girişimcilik etkinliklerin organizasyonu ve planlaması görev aldıktan 2016 yılında Özyeğin Üniversitesi Hukuk Fakültesi'nden mezun oldum ve şuanda İstanbul Barosu'na kayıtlı avukat olarak çalışmaya devam etmekteyim. 2017 yılının Mart ayından beri Özyeğin Üniversitesi Mezunlar Derneği Başkan Yardımcılığı görevini ve Genç Liderler ve Girişimciler (JCI) Derneği Avrasya Şubesi'nin Yönetim Kurulu üyesiyim.

Leave a reply

E-posta hesabınız yayımlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir