eSpor ve Getirdiği Hukukî Soru(n)lar

En basit haliyle eSpor, para veya ödül karşılığında, yarışmacı bir tutumla, video oyunu oynama müsabakaları olarak tanımlanabilir. Profesyonel takımların katıldığı global ve yerel ligler düzenlendiği gibi, online amatör eSpor ligleri de bulunmaktadır. Profesyonel eSpor endüstrisinin temel yapısındaki başlıca aktörler olarak karşımıza çıkanlar:

• Takımlar (örneğin, Beşiktaş Jimnastik Kulübü eSpor takımı)
• Publisher – imtiyaz sahibi (örneğin, Riot Games ve Valve)
• Etkinlikler (örneğin, Intel Extreme Masters)
• Ligler (örneğin, League of Legends, Dota 2 ve Counter-Strike: Global Offensive)
• Streaming platformları (örneğin, YouTube, Turner Sports Network ve yakın zamandaAmazon tarafından 970 milyon dolara satın alınan Twitch)

Peki an itibariyle 1 milyar dolarlık dev bir endüstri olan eSpor hakkında hukuken bilmemiz gerekenler nelerdir?

Fikri Mülkiyet Hukuku

eSpor gelirlerinin %74’ünü reklam ve sponsorlukların oluşturduğu göz önünde bulundurulduğunda, sözleşmelerin ve fikri mülkiyet hukukunun ekosistemdeki yeri anlaşılacaktır.

Marka: Red Bull, Intel ve Samsung gibi dünya devi markalar, eSpor pazarının ulaştığı değerin çoktan farkında. Sponsorluk sözleşmeleri, reklam ve tanıtım alanlarının yaratılması ve pazarlanması gibi konular eSpor alanının en yoğun unsurları arasında. “Sinsi pazarlama” (ambush marketing) uygulamaları da hukukçuları en çok meşgul eden konuların başında geliyor.

İmaj Hakları: İmaj hakları, yahut ABD’de kullanılan terimle “right of publicity”, ünlü olup olmamasına bakmaksızın bir kimsenin kimliğinin (“persona”) tanınabilir, kişiyi işaret eden her tur unsurun, yani imajın, başkaları tarafından izinsiz ve ticari kullanımını engeller. İmaj kapsamına kişinin ismi, sesi, ses veya görüntü benzerliği, imzası, fotoğrafı, gölgesi, karikatürü, kuklası, robotu, forma numarası, kişi içinde olmasa dahi (örneğin F1 pilotu) arabası, kişinin yüzü görülmüyor dahi olsa (örneğin kaleci) sırtından (örneğin kale arkasından) çekilmiş fotoğrafı dahil her türlü öge girebilmektedir. Burada belirleyici kriter, imaj unsuruna bakıldığında akıllara derhal o imaj ile özdeşleşen belirli bir kimse gelmesidir. Örneğin Chicago Bulls basketbol kulübüne ait 23 numaralı forma bu anlamda Michael Jordan’ı akıllara getirmekte olduğundan, forma görüntüsünün Michael Jordan’dan izin alınmaksızın ticari kullanımı imaj haklarına aykırılık teşkil eder ve kullanan aleyhine tazminata hükmedilir.

İmaj hakları yoğunlukla son 15 yılda, video oyunları açısından problem teşkil edebilmektedir. Örneğin Electronic Arts gibi dünya devi yapımcı-dağıtıcılar, FIFA, Madden, NCAA gibi dünyaca bilinen oyunlarında kullanılan oyuncuların imaj haklarından ötürü dava edilmektedir.

Telif Hakları: Streaming dolayısıyla telif hakları konusu, eSpor’u hukuken problemli hale getirmektedir. Örneğin ABD açısından, telif hakkına konu bir materyalin hak sahibinden izin alınmadıkça streaming’i yahut başka şekilde elektronik yollarla “public performance” yani temsili ve iletimi illegaldir. Peki ABD yasaları bizi neden ilgilendirmeli?

YouTube gibi birçok platform ABD yasalarına tabi olarak faaliyet göstermekte, ve bildiğiniz üzere ya bu platformları kullanmakla otomatik olarak veya kullanıma başlamadan önce “Kabul Ediyorum” seçeneğini işaretlemek zorunda kalmakla birlikte, ABD yasaları genel olarak aslında size de uygulanıyor. Çok karşılaşılan, basit bir örnek olarak, YouTube’da telif hakki size ait bir videoya denk geldiniz. ABD Telif Yasası ve DMCA (“Digital Millenium Copyright Act”) gereğince, YouTube’a videonun telif haklarınızı ihlal ettiği bildiriminde bulunarak (“takedown notice”) hiçbir dava açmaksızın, mahkeme kararına ve hatta delil sunmaya gerek duymaksızın videonun YouTube’dan kaldırılmasını sağlayabilirsiniz. Bunun için ABD vatandaşı olmanıza, yada ABD’de yaşamanıza veya işinizin ABD’de olmasına gerek yoktur.

eSpor açısından streaming’in önemi düşünüldüğünde, telif hukuku sorunlarının ciddiyeti ve özellikle telif ve yayın haklarında uzman hukukçularla çalışmanın önemi ortaya çıkmaktadır.

Tüketici Hukuku, Reklam Hukuku, İnternet ve Yayın Düzenlemeleri

eSpor gelirlerinin tamamına yakını reklam ve yayından elde ediliyor. Peki tutarı milyarlarca dolara ulasan bu paranın kolektif dağıtımı nasıl olmalı? Örneğin geleneksel sporlarda olduğu gibi, yayın hakları ihale yoluyla belli bir TV kanalına ve/veya dijital platforma mi verilecek? İllegal yayınlarla nasıl mücadele edilecek? Reklam pastası nasıl dilimlenecek? Bu konular da federasyon, kulüpler, sporcular ve diğer paydaşlar açısından büyük önem arz etmekte.

Yine, internet ve yayın düzenlemeleri de önem taşıyan hukuki konular arasında. Örneğin şiddet veya olumsuz örnek oluşturabilecek davranış modelleri içerir durumlarda akıllı işaretlerin kullanımı, reklam alanlarının ve sürelerinin kullanımı, alt bant veya yan bant şeklindeki reklam ve tanıtımların süresi ve yayına etkisi gibi hususlara dikkat etmek gerekir. eSpor yayınlarının tüketici, yayın ve internet mevzuatına uygun olması, elde edilen gelirin idari ceza olarak kaybedilmesinin önüne geçecektir.

Spor Hukuku

Her sporda olduğu gibi eSporda da spor hukukundan kaynaklı soru ve sorunlar karşımıza çıkmaktadır:

• oyuncuların sporcu sözleşmelerinden doğan hak ve sorumlulukları
• oyuncuların ücretlerine ilişkin hakları, “salary cap”, masraf ve ücret kontrolü ve şeffaflığı
• disiplin ve etik soruşturmaları
• doping (örneğin, bilişsel ve algısal uyanıklığı artıran, refleksleri keskinleştiren madde kullanımı)
• oyuncu birlikleri ile ilişkiler
• takım veya lig kurulması ve lisanslama

İdare Hukuku

Yerel, bölgesel, ulusal ve uluslararası seviyede yönetim organları oluşturulması, federasyon yapılanmaları, talimat vb hukuki düzenlemelerin yazılması ve uygulanması, idare hukuku kapsamındaki soru ve sorunlar olarak değerlendirilebilir.

Ceza Hukuku

• bireysel ve takım/kulüp bazında teşvik, rüşvet, şike iddiaları
• bahis, kumar ve şans oyunlarına ilişkin düzenlemeler
• oyun içi hileler, bot ve sair kod kullanımı

eSpor endüstrisi geliştikçe, uygulamada karşılaşmakta olduğumuz hukuki konular da çeşitlenmekte ve karmaşıklaşmaktadır. Hemen her durumda olduğu gibi, eSporda da ekosistemdeki aktörlerin hukuka uygun adımlar atması, problemleri ve idari cezaları doğmadan önleyecektir.