Dünya ekonomisinde islami finans krizden çıkış alternatifi olarak görülen her türlü finansal faaliyet ve işlemlerin İslami kurallar çerçevesinde uygulandığı sistemdir. islami finansın en önemli farkı tüm işlemlerden haram kabul edilen faizi çıkarmasıdır. Yine bu çerçevede İslam dinine uygun iş ahlakının korunması ilkelerini içeren bir sistemden bahsediyoruz.
Bu sistemde paranın tek başına bir değeri yoktur, sadece mübadele aracıdır. Dolayısıyla geleneksel finansman sisteminde karşımıza çıkan alacaklı-borçlu ve bankacı-müşteri ilişkisi değil ortaklık ilişkisi söz konusudur. Bu ortaklık ilişkisinde finansmana konu yatırımın kâr ve zararları paylaşılır.
Faizin yasak olmasının yanı sıra İslami kurallardan dolayı sözleşmenin unsurları yani konusu, fiyatı, teslimat zamanı gibi unsurların belli olması gerekmektedir. Ayrıca, herhangi bir risk almadan sadece kâra ortak olunması yine bu sistemde yasaklanmıştır.
İslami kurallar çerçevesinde helal olmayan kimi yiyecekler ya da alkollü içecekler, tütün ve tütün mamulleri, silah gibi ürünlerin ticaretini yapan şirketler islami finans konusunu teşkil edemez.
İSLAMİ FİNANS SİSTEMLERİ
İslami finans sistemlerinin ortak özelliği müşterilere fon kullandırabilmesi için bankanın müşterinin bu fonu nerede kullanacağı hakkında bilgi sahibi olması ve bazı ürünlerde sözleşmeye konu olan ticari faaliyetin içinde doğrudan bulunması gerektiğidir.
- Mudarebe: Kısaca emek- sermaye ortaklığıdır. Banka yatırım için ihtiyaç duyulan kaynağı sağlarken müşteride emeğini koyar. Yatırımdan elde edilecek kâr sözleşme koşullarına göre dağıtılır. Zarar meydana gelmesi halinde ise müşterinin kusuru olmadığı halde bütün zarar bankaya ait olur. Zaman, emek ve uzmanlık ise müşterinin sorumluluğundadır. Bu sistem genellikle ticaret finansmanında kullanılır.
- Müşareke: Finansal kuruluşun sermaye, müşterinin ise hem sermaye hem de emek sağladığı sistemdir. Bu sistemde müşteri sermayeye katkı sağlar. Ortaklık sonucu doğan kâr yine sözleşme koşullarına göre paylaştırılır. Kayıplar ise sermaye katılımına orantılı olarak üstlenilir. Bu sistem genellikle küçük ve orta ölçekli işletmelerin finansmanında kullanılır.
- Murabaha: En sık kullanılan sistemdir. Bu sistemde 3 taraflı bir sözleşme söz konusudur. Müşteri, finansal kuruluşa, tedarikçiden finansmana konu malı temin etmesi için sipariş verir ve sipariş üzerine tedarikçi finansman konusu malı finansal kuruluşa satar. Finansal kuruluş ise bu malı fiyatlandırır ve sabit oranlı taksitlerle müşteriye satar. Finansal kuruluşun kâr marjı müşteri ile görüşülerek belirlenir ve müşteri tedarikçinin fiyatını bilir.
Kısaca, “maliyet+kâr marjı” formülüyle hesaplanan bir satış sözleşmesidir. Bu sistem Türkiye’de Katılım Bankalarının en sık kullandırdığı finansal yöntemdir.
Diğer islami finans yapıları
- İcare: Konvensiyonel bankalara benzer olduğundan Katılım bankalarının tercih ettiği bir sistemdir. Gayrimenkul, makine gibi reel varlıkların finansmanı için kullanılmaktadır. Genellikle mülkiyetin devri ile sona eren bir kira sözleşmesidir.
- Selem: Bir vadeli işlem sözleşmesi düzenlenmesiyle oluşur. Belirli bir malın veya hizmetin bedelinin tamamı peşin ödenir ve belirlenen vadede de banka tarafından satın alınır. Bu sözleşmenin ön koşulu sözleşmenin yapıldığı anda sözleşme tutarının tam olarak ödenmesidir. Bu sistem genellikle İran’da tercih edilmektedir.
- İstisna: Üretilmemiş bir malın satılmasını sağlayan bir sözleşmedir. Genellikle tarım ve inşaat projelerinde uygulanır. İki tarafın yükümlülüğü de gelecek tarihte ortaya çıkar. Banka ise bu sistemde aracı konumdadır.
- Teverruk: Bir malın taksitle alınıp başka birine peşin olarak satılmasıdır. Nakit ihtiyacı olan kişiler genellikle bu sistemi tercih eder. Katılım bankalarının borç yapılandırması da bu çerçevede gerçekleşir.
- Sukuk (kira sertifikaları):Özellikle son yıllarda popüler olan bu sistem, menkul kıymetlerin fiilen onaylanmasıdır. Sukukta temel kural senetlerin fiziki varlıklara dayanmasıdır. Uluslar arası sermaye piyasalarında finansmanı arttırmak için geliştirilen faizsiz bankacılık sistemi olan sukuk, geleneksel bankacılıktaki tahvillerden farklıdır. Sukuk sertifikasını satın alan kişi, sertifikanın temsil ettiği oranda sertifikayı ihraç eden kuruluşun yerine geçer ve o oranda mülkiyet sahibi olur. Sertifikayı ihraç eden kuruluş, edimlerin ifasından bağımsız olarak sukuk sahiplerine mülkiyet oranları çerçevesinde ödeme yapmayı taahhüt eder.
Türk hukukunda kira sertifikaları 4749 sayılı Kamu Finansmanı ve Borç Yönetiminin Düzenlenmesi Hakkında Kanun’un 7/A maddesi ile 28670 sayılı ve 7 Haziran 2013 tarihli Resmi Gazetede yayımlanan Kira Sertifikaları Tebliğ hükümleri ile düzenlenmiştir. Hazine Müsteşarlığı Varlık Kiralama Anonim Şirketi (HMVKŞ) tarafından ihraç edilen kira sertifikaları, 4749 sayılı Kamu Finansmanı ve Borç Yönetiminin Düzenlenmesi Hakkında Kanun’un 7/A Maddesi kapsamında, kamuya ait taşınmazların HMVKŞ’ye satışı yoluyla yapılmaktadır. Diğer kuruluşlarca ihraç edilen kira sertifikalarının düzenlemesi, Sermaye Piyasası Kurulu’nun 07.06.2013 tarih ve 28670 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan III-61.1 sayılı “Kira Sertifikaları Tebliği” ile yapılmıştır. Tebliğ ile şirketlere kira sertifikası ihracı yoluyla sermaye piyasalarından fon temin etme imkânı sağlanmıştır.
Türkiye’de islami finans mevzuatı
Ülkemizde Katılım Bankaları 1 Kasım 2005 tarihinde Resmi Gazete‟de yayınlanan 5411 sayılı Bankalar Kanunu ile islami finans kuruluşları “Katılım Bankası” adı ile bankacılık mevzuatına dâhil edilmiştir. İlgili kanuna göre katılım bankaları cari ve katılım hesabı adı altında fon toplayabilmekte ve katılım hesabı sahipleri bankanın işlemlerinden doğacak kâr ve zarara ortak olmaktadır.
