Bir hukukçu akademisyen olarak çalışma alanlarım içerisinde Tüketici Hukuku, Reklam Hukuku gibi dallar mevcut. Bu bağlamda çalışma alanlarımla ilgili olan yerli yabancı bir çok hukuk grubuna dahilim. Almanya’daki bir grubun yolladığı mailde “Black Friday”e eleştiri getiren bir görüşü işlenmekteydi. Bu mailden hareketle sizlerle “Black Friday”ı tüketici hukuku çerçevesinde mesafeli satış sözleşmesi ve tüketicinin cayma hakkı açısından ele almak istedim.
Amerika Birleşik Devletleri, İngiltere ve Kanada gibi ülkelerde Şükran Günü (Thanksgiving) sonrasında gelen ilk Cuma günü “Black Friday” adı ile anılmaktadır. “Black Friday”ı o güne özel olarak en büyük indirimlerin sergilendiği alışveriş çılgınlığı olarak tanımlamak mümkündür. “Black Friday” in, noel alışverişleri sezonunun başlangıcı olduğu da kabul edilmektedir.
Kendilerine tanınan süre içerisinde ilgili indirimli ürünleri almak isteyen tüketiciler mağazalara akın ederken aynı şekilde uzaktan iletişim aracı (mektup, katalog, telefon, faks, radyo, televizyon, elektronik posta mesajı, kısa mesaj, internet gibi fiziksel olarak karşı karşıya gelinmeksizin sözleşme kurulmasına imkan veren her türlü araç veya ortam) ile de bu ürünleri satın alabilmektedir. Hatta bazı satıcılar günler öncesinden müşterilerini bu büyük indirimlerle ilgili olarak bilgilendirmektedir.
Ancak aceleci davranmanın çoğu zaman beraberinde hayal kırıklığı yasaşttığı görülmektedir. İndirim etkisi ile alınan, sipariş edilen ürünlerin daha sonradan can sıkması da imkan dahilindedir. Nitekim böylesi çılgın bir indirimin tüketici nezdinde bilinçsiz para kaybına yol açan bir istila haline geldiğini söylemek pek de yanlış olmaz.
Mesafeli satış sözleşmesi ; satıcı veya sağlayıcı ile tüketicinin eş zamanlı fiziksel varlığı olmaksızın, mal veya hizmetlerin uzaktan pazarlanmasına yönelik olarak oluşturulmuş bir sistem çerçevesinde, taraflar arasında sözleşmenin kurulduğu ana kadar ve kurulduğu an da dahil olmak üzere uzaktan iletişim araçlarının kullanılması suretiyle kurulan sözleşme olarak tanımlanmaktadır [Mesafeli Sözleşmeler Yönetmeliği (MSY) md. 4/1(c)].
Internet üzerinde sipariş gerçekleştiren tüketici kendisini güvende hissetmektedir. Şöyle ki, Internet üzerinden alışveriş yapan, mesafe sözleşmelerinin tarafı olan bir tüketici, yasal düzenlemeler çerçevesinde on dört gün içerisinde herhangi bir gerekçe göstermeksizin cayma hakkına sahiptir. Bu çerçevede tüketici herhangi bir alım satım işlemini iptal edebilir.
Tüketici mesafeli satış sözleşmesi tarafı olmakla birlikte cayma hakkına sahiptir. Ancak MSY’de bu düzenlemeye ilişkin bazı istisnaların getirildiği görülmektedir. Nitekim MSY md. 15 cayma hakkının istisnalarına ilişkin emredici mahiyette olmayan (aksi kararlaştırılabilen) düzenleme getirmektedir. Buna göre;
1) Fiyatı finansal piyasalardaki dalgalanmalara bağlı olarak değişen ve satıcı veya sağlayıcının kontrolünde olmayan mal veya hizmetlere ilişkin sözleşmeler.
2)Tüketicinin istekleri veya kişisel ihtiyaçları doğrultusunda hazırlanan mallara ilişkin sözleşmeler.
3)Çabuk bozulabilen veya son kullanma tarihi geçebilecek malların teslimine ilişkin sözleşmeler.
4) Tesliminden sonra ambalaj, bant, mühür, paket gibi koruyucu unsurları açılmış olan mallardan; iadesi sağlık ve hijyen açısından uygun olmayanların teslimine ilişkin sözleşmeler.
5)Tesliminden sonra başka ürünlerle karışan ve doğası gereği ayrıştırılması mümkün olmayan mallara ilişkin sözleşmeler.
6) Malın tesliminden sonra ambalaj, bant, mühür, paket gibi koruyucu unsurları açılmış olması halinde maddi ortamda sunulan kitap, dijital içerik ve bilgisayar sarf malzemelerine ilişkin sözleşmeler.
7)Abonelik sözleşmesi kapsamında sağlananlar dışında, gazete ve dergi gibi süreli yayınların teslimine ilişkin sözleşmeler.
8) Belirli bir tarihte veya dönemde yapılması gereken, konaklama, eşya taşıma, araba kiralama, yiyecek-içecek tedariki ve eğlence veya dinlenme amacıyla yapılan boş zamanın değerlendirilmesine ilişkin sözleşmeler.
9) Elektronik ortamda anında ifa edilen hizmetler veya tüketiciye anında teslim edilen gayrimaddi mallara ilişkin sözleşmeler.
10) Cayma hakkı süresi sona ermeden önce, tüketicinin onayı ile ifasına başlanan hizmetlere ilişkin sözleşmeler. Yönetmeliğin getirdiği bu düzenlemeler mukayeseli hukuk açısından irdelendiğinde Alman Medeni Kanunu (BGB) § 312 (g) “Widerrufsrecht” (Cayma Hakkı) başlığı altında ele alındığı görülmektedir.
Mesafeli satış sözleşmesi her ne kadar yasal olarak bazı hallerde cayma hakkı hariç tutulmuş ise de, “Black Friday” gibi tüketicinin sınırlı sürede sınırlı sayıda ürüne ilişkin çok büyük indirim odaklanması ile alışveriş yapması ve bundan dolayı da bazı hususları, hakları, istisnaları gözden kaçmasına neden olabilir. Tüketici üzerinde böylesi büyük bir etkiye sahip olan durumlar için (büyük çılgın indirimler) tüketicinin iade hakkının var olduğunu kabul etmek kanımca isabetli olacaktır. Kaldı ki, cayma hakkına ilişkin yönetmelik hükmü de bu bağlamda emredici mahiyette bir hüküm değildir. Bu ifademi destekler mahiyette, Amerika Birleşik Devletlerinde bazı üreticilerin özellikle Noel alışverişleri ilgili olarak Ocak Ayı sonuna kadar tüketicilerin iade hakları olduğunu bildiren açıklamalarda bulunması örnek olarak gösterilebilir.
İster mağazadan ister internetten olsun, altın kural “Black Friday” için de geçerlidir. Önce kontrol etmek ardından satın al butonuna basmak ve onaylamak gerekir. Aksi halde, alışveriş çılgınlığı, mutluluğu sıkıntıya dönüşebilir.